Neyropsixoloq Bəhruzi Tehranə neyropsixologiya ilə bağlı “Gündəlik-Bakı”ya geniş müsahibə verdi…

Bir müddət öncə  həkim  psixoloq   Bəhruzi  Tehranə Azad qızı   “Gündəlik-Bakı”ya   Müdafiə Nazirliyinin  Baş Klinik Hospitalında ( Baş həkim  Roman Çobanov), Müdafiə Nazirliyi  Tibb Baş İdarəsində ( rəis  Firudin Nəbiyev ) baş verən  rüşvət və korrupsiya əməlləri barədə geniş məlumat vermişdir. 
Tehranə Bəhruzi onu da qeyd etmişdi ki, MN-nin Baş Qərargah rəisi Kərim Vəliyev təyin olunandan sonra rüşvət və korrupsiya əməlləri daha da güclənmişdi  və Roman Çobanov  Kərim Vəliyevin  “sağ əli”dir. 
Bu  dəfə  hər şeyi bir kənara  qoyub, konkret olaraq neyropsixologiya elmi ilə bağlı  Tehranə Bəhruzi ilə söhbət etmək qərarına gəldik. Məlumdur ki, neyropsixologiya  elmi gənc sahədir, bu barədə çoxlarının məlumatı yoxdur. 
Müsahibəyə keçməzdən öncə  Tehranə xanımla bağlı qısa avtobioqrafik məlumat verək.   


Tehranə Bəhruzi 7 sentyabr 1985-ci il tarixdə anadan olub.  
Bəhruzi  Tehranə öncə Moskva Şəhər Universitetinin hüquq fakültəsini bitirib. 
Sonra  Samara Dövlət Universitetində  psixologiya fakültəsində tibbi psixologiya ixtisası üzrə təhsil alıb. 
Daha sonra Nijqorod Dövlət Universitetini elmi araşdırma, tibbi psixologiya-neyropsixologiya  ixtisası üzrə bitirib. 
Xanım həm də yüksək idman hazırlığına malikdir. 
Tehranə Bəhruzi  vətənpərvər xanım kimi 2012-2015-ci illərdə  Daxili Qoşunların  Xususi Təyinatlılar Dəstəsində hərbi qulluqçu, xüsusi təyinatlı kimi  qulluq edib. 
Sonradan 6 il işsiz qalan Bəhruzi  Tehranə  18 fevral 2021-ci ildə  Müdafiə Nazirliyinin  Baş Klinik Hospitalında tibbi psixoloq  kimi fəaliyyət göstərib. 
İşə qəbul olanda 1 il  müqavilə ilə və sonradan müddətin uzadılması şərti ilə işə götürülüb. 
Tehranə xanımın dediklərindən bəlli olur ki, o qısa vaxtda yeni testlər keçirib, hərbçilərin  səhhəti ilə bağlı düzgün tibbi diaqnozun qoyulmasına  nail olub. 
Bir il  sonra Tehranə xanım  heç bir əsas olmadan işdən azad edilib. 
İndi isə Bəhruzi  Tehranə ilə  neyropsixologiya elmi barədə müsahibəmizi oxuculara təqdim edirik. 
 
- Tehranə xanım, xahiş edirik, neyropsixologiya ilə bağlı  Gündəlik-Bakının oxucularına məlumat verəsiniz…
- Neyropsixoloq klinik psixoloqdur. “Neyro-” prefiksi, yəni sözönlüyü,  onun işlədiyi xəstələrdə beyin funksiyasının pozulduğunu bildirir. Həm travmatik kəllə-beyin zədəsindən sonra xəstələrlə, həm də pis əhval-ruhiyyədən şikayət edən travması olmayan xəstələrlə işləyərkən neyropsixoloq beyin pozğunluqlarını axtaracaq. Faktiki elmdə 20-ci əsrdə formalaşan istiqamət. O, insan beyninin funksiyaları ilə psixi proseslər arasındakı əlaqəni araşdırır, beynin müxtəlif hissələrinin canlıların şəxsiyyətinə, hərəkətlərinə və inkişafına necə təsir etdiyini müəyyən etməyə imkan verir.
- Tehranə xanım,  neyropsixoloqla psixoloqun fərqi nədir? 
-  Psixoloq emosional-iradi sferanı və emosional-şəxsi problemləri, neyropsixoloq isə beynin anatomiyasını və fiziologiyasını öyrənir, mütəxəssis də xüsusi neyropsikoloji diaqnostika apara bilər. 

-Deyə bilərsinizmi, neyropsixoloqun işi nədir? 
- Neyropsixoloqun əsas vəzifəsi beynin güclü və zəif tərəflərini müəyyən etmək və onları tarazlığa salmaqdır.
- Neyropsixologiya hansı vəzifələri həll edir? 
- Bütün fəaliyyət - zehni və ya fiziki - insan beynindəki impulsların və siqnalların mürəkkəb dəstidir. İstənilən bacarıqlara yiyələnmək üçün beyin insanın həyatı boyu bütün şöbələrinin koordinasiyalı fəaliyyətinə ehtiyac duyur. Neyropsixologiyanın əsas vəzifələri: 1) Xarici aləmlə təmasda olan beyin şöbələrinin işi arasında əlaqənin üzə çıxarılması. 2) Yerli xarakterli beyin zədələnməsinin olması halında beynin təşkilində dəyişikliklərdə nümunələrin yaradılması. 3) Ümumi insan beyninin və onun spesifik sistemlərinin iş qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi. 4) Xəstəliyin mövcudluğunun əlamətləri olduqda, beynin fokal lezyonlarının sindromlarının erkən diaqnozu. Neyropsixologiyanın istiqamətləri: Onda bir neçə əsas istiqamət var, onlar məqsədlərinə görə fərqlənirlər. Əsas istiqamətlər klinik, reabilitasiya, eksperimental neyropsixologiyadır. Klinika müxtəlif etiologiyalı beyin lezyonlarında psixi pozğunluğu olan xəstələrdə ixtisaslaşır. Sindromologiya. Bu sahə xəstələrin proqnozuna, diaqnozuna və müalicəsinə kömək edir. Əsas müalicə üsulu alim A. R. Luria tərəfindən tövsiyə edilən neyropsikoloji müayinədir. Reabilitasiya istiqaməti beynin parçalanmış zədələnməsi zamanı ən vacib psixoloji funksiyaların bərpasına kömək edir, xəstənin məişət və sosial sfera ilə daha da mümkün qarşılıqlı əlaqəsi üçün pozulmuş funksiyaları bərpa etməyə kömək edir. Müalicə üsulları - inkişaf etmiş bir qrup texnikanın köməyi ilə beynin zəifləmiş funksional hissələrinə təsir edir. Eksperimental istiqamət insan beyninin yerli zədələnməsi proseslərinin öyrənilməsi ilə bağlıdır. Əsas vəzifə psixika və beynin normal şəkildə necə bir-birinə bağlı olduğunu öyrənmək, araşdırmaqdır. Çox vaxt obyektlər yaddaş və nitqdir. Elektrik cərəyanının təsiri əsas müalicə üsuludur. Bu sahələr arasında aydın bölgü yoxdur. Bütün sahələr yaddaşın, nitqin, təfəkkürün və yazının öyrənilməsi ilə məşğul olur. Son zamanlar bu sahələrə uşaqlıq və qocalığın neyropsixologiyası da əlavə olunub. Onların mahiyyəti beyin yarımkürələrinin yetişməsi və uşaq böyüdükcə mərkəzi sinir sistemində baş verən dəyişikliklər zamanı ontogenetik xüsusiyyətlərin öyrənilməsidir. Neyropsixoloq, fəaliyyəti insan sinir sisteminin fəaliyyət nümunələrini anlamaq üzərində qurulmuş bir mütəxəssisdir. 
-  Ümumiyyətlə, neyropsixoloqun məqsədi nədir? 
-Məqsəd  psixikanın inkişaf etməmiş funksiyalarının aradan qaldırılmasıdır. Bu peşə tibbə aid deyil, bir şəxs xəstəlikdən təsirlənən xəstələrlə düzgün və səlahiyyətli məsləhətləşmələrlə məşğul olur. Neyropsixoloqun vəzifəsi xəstənin fərdi xüsusiyyətlərini öyrənmək, diaqnostika, korreksiya və reabilitasiya aparmaqdır. Neyropsixolog kiçik inkişaf sapmaları olan normotipik uşaqlarla işləyir. 
- İnsan  nə vaxt  neyropsixoloqa  vaxt müraciət  etməlidir..? 

-İnkişaf tempində, zehni və nitqdə geriləmə olarsa.  Uşaqda epilepsiya kimi ağır  xəstəliyi varsa. Autizm və ya şübhəli autizm spektri, mərkəzi sinir sistemi pozğunluğu olarsa. Uşaqda artıq öyrənmə çətinliyi var. 

- Neyropsixoloqlar hansı dərsləri keçir? 

- Neyropsixolqların  uşaqlarla neyropsixoloji dərslərinə  müxtəlif iş formaları daxildir: xüsusi idrak oyunları, motor, nəfəs məşqləri, həmçinin artikulyasiya və tarazlığın inkişafı, vizual diqqət və qavrayışın formalaşması üçün məşqlər.
-  Neyrokorreksiya nədir? 

- Neyropsikoloji korreksiya (neyrokorreksiya) zədələnmiş beyin funksiyalarının yenidən qurulmasına və uşağın öz davranışını müstəqil öyrənə və idarə edə bilməsi üçün kompensasiya vasitələri yaratmağa yönəlmiş xüsusi psixoloji üsullar kompleksidir.
-Bəs, neyrokorreksiya necə işləyir? 

- Neyropsixoloji korreksiyanın bir hissəsi olaraq, pozulmuş beyin funksiyalarını dəyişdirmək və ya kompensasiya etmək üçün bir sıra məşqlər və psixoloji texnika istifadə olunur: düşüncə, qavrayış, yaddaş, diqqət və s.
-Bəs sindromik analiz necə işləyir? 

-Neyropsixoloji diaqnozu araşdırma ilə müqayisə etmək olar. Məsələn, insan saymaqda çətinlik çəkdiyindən şikayətlənir. Beynin birinci, ikinci və üçüncü blokları hesabın pozulmasına görə məsuliyyət daşıya bilər. Axtarış başlayır. Xəstəyə bir tapşırıq təklif edirik: 100-dən 7-ni çıx…
Xəstə 100-dən 7-ni çıxmaqla 93 aldı. Sonra yenə 93-dən 7-ni çıxarın. Adətən belə fikirləşirlər:93 minus 3 90,90 minus 4 86,yəni 7-ni 3-ə və 4-ə bölürük.Məsələ yaranır. xəstə bu iki rəqəmi, 3 və 4-ü aldıqda və hansının daha çox və nədən çıxılacağı çaşqın olduqda. Beləliklə, ikinci blokda pozuntular. Əgər 93 aldıqdan sonra xəstə diqqətini 93 rəqəminə çevirdiyinə, yəni fəaliyyət proqramını itirdiyinə görə 7 deyil, 3-ü inamla çıxarmağa başladısa, onda biz tənzimləmə və səbəbin zəifliyi ilə məşğul oluruq. prefrontal korteksdə - üçüncü blokdadır.
-Neyropsixoloq nəyə diqqət yetirir? 
Reabilitasiyaya komanda yanaşmasında həkim nəyi bərpa etmək sualına cavab verməyə kömək edir, fizio  və peşə terapevtləri  necə bərpa etmək olar, neyropsikoloq isə  niyə bərpa etmək lazımdır. Psixoloq komandanın məqsədini xəstənin özünün maraq və istəkləri ilə əlaqələndirməlidir. Xəstənin məqsədi qeyri-real görünsə də, bu, lazımi motivasiya yükünə malikdir. Düzgün yanaşma ilə neyropsixoloq hər dəfə dərs başlamazdan əvvəl deyir: “Bəli, xatırlayırıq ki, siz avtomobil idarə etməyi öyrənmək istəyirsiniz. Buna nail olmaq üçün əvvəlcə oturacaqları dəyişməyi öyrənməli, sonra ayağa qalxmalısınız. Belə olur ki, xəstə yaxınlarının sosial arzuolunan tələbini formalaşdırır. Məsələn, tualetə necə köçürməyi öyrənməsini istəyirlər, amma o, həqiqətən xizək sürmək istəyir. Onda daxili etiraza səbəb olan yalançı tələb yalnız reabilitasiyaya mane olacaq. 

-Doktor,  sonuncu sualımız: Həkim beyni bərpa edə bilərmi? 
-Əgər pozğunluqların mexanizmləri başa düşülsə, beynin işini yenidən qurmaq mümkündür. Məsələn, titrəmə səbəbindən otaqda bir neçə addım ata bilməyən parkinsonizm xəstələrindən yeriməmək, yerə səpələnmiş kağız vərəqlərinin üstündən keçmələri xahiş olunur. Bu, daha mürəkkəb, ixtiyari bir hərəkətdir. Təəccüblü bir şey baş verir: xəstələr otaqda uzun müddət gəzə bilərlər. Bu o deməkdir ki, fəaliyyət parkinsonizmlə zədələnmiş kortikal səviyyədən daha bütöv beyin qabığı səviyyəsinə keçib və buna görə də uğurlu olub.Real həyatda xəstələrə kömək edəcəkmi? Bəli, əgər indi onlara fərqli tapşırıqlar verilsə. “Əlini yuxarı qaldırmaq” əvəzinə “üst rəfdən papağı götür”, “əyilmə” əvəzinə “yerdən zibil götür”, “bir neçə addım atmaq” əvəzinə “maneəni aş” və s.
-Maraqlı müsahibə üçün çox sağ olun, Tehranə xanım. 
-Siz sağ olun, “Gündəlik-Bakı”nın kollektivinə və Baş redaktorunuza təşəkkür edirəm.